Bilinen ilk dünya haritası çizeri, hayatının büyük bölümü denizlerde geçmiş ve onlarca savaşta başarı ile yer almış olan Piri Reis, bıraktığı eserler ve hayat hikayesi ile yaşadığı dönemin karanlıklarından günümüze aydınlık olabilmiş bir Osmanlı denizcisidir. Özellikle çizdiği harita ile geçmiş ile gelecek arasında köprü görevi üstlenmiştir. Yaşamını Osmanlı Devleti’nin önemli bir bölümünde yer edinerek sürdürmesine karşın, hayatı çok hüzünlü bir şekilde son bulmuştur.
Piri Reis’in hayatı
Doğum tarihi ve yeri ile ilgili net bilgiler bulunmamakla beraber 1465/1470 yılları arasında bir yılda Gelibolu’da doğduğu tahmin edilmektedir. Asıl adı Muhyiddin Pîrî Bey’dir. Künyesi Ahmed ibn-i el-Hac Mehmed El Karamanî‘dir. Amcası dönemin ünlü denizcilerinden Kemal Reis’tir. Piri Reis’in künyesinden dolayı Karamanlı bir ailenin çocuğu olduğu düşünülmektedir. Kemal Reis’in Gelibolulu olduğu kendisiyle bizzat görüşmüş olan Kemalpaşazade tarafından belirtilmiştir. Buradan hareketle Piri Reis’in ailesinin Fatih Sultan Mehmet döneminde Karaman’dan İstanbul’a göç ettirilen ailelerden biri olduğu, buradan da Gelibolu’ya göç ettikleri tahmin edilmektedir.
Piri Reis’in “Kitab-ı Bahriye” isimli eserinden yola çıkarak, Amcası Kemal Reis ile birlikte Cerbe Adası’nda (Tunus’ta bir ada) korsanlık yaptıkları anlaşılmaktadır. O dönemde Endülüs’te bulunan ve müslümanların hakimiyetinde olan son şehir Gırnata’da katliam altında olan müslümanlar Osmanlı’dan yardım isteyince, denizaşırı sefer yapabilecek donanmaya sahip olmayan Osmanlı Devleti, Kemal Reis’i Osmanlı bayrağı altında İspanyada ki müslümanlara yardım edebilmesi için İspanyaya göndermişti. Bu seferde Piri Reis, amcası Kemal Reis ile birlikte müslümanları İspanya’dan Kuzey Afrika kıyılarına taşımıştır.
Piri Reis’in Osmanlı donanmasına katılması
Piri Reis II. Beyazid döneminde amcası Kemal Reis ile birlikte Osmanlı donanmasına katıldı. O dönemde fetihlere hız kazandırmak isteyen II. Beyazid, Venedik üzerine düzenlemeyi planladığı sefer öncesinde Akdeniz’de korsanlık faaliyetlerinde bulunan denizcileri Osmanlı Donanması altında birleştirme çağrısında bulunmuştur. Bu çağrıya 1494’te amcası Kemal Reis ile birlikte Piri Reis olumlu cevap vererek Osmanlı donanması hizmetine katılmıştır.
Özellikle 1499-1502 yılları arasında önemli bir donanma gücüne sahip olan Venedik ile yapılan savaşlarda büyük başarılar elde edilmesinde katkısı bulunan Piri Reis, hatrı sayılır bir üne sahip olmuştu. 1511 yılında amcası Kemal Reis’in bilinmeyen bir nedenle deniz seferinde ölmesi üzerine Piri Reis denizciliğe bir süre ara vererek Gelibolu’ya dönmüştür. Onu bir deniz adamı kimliğinin yanı sıra bilim insanı olarak anmamızı sağlayacak ilk dünya haritası çizimini de bu dönemde hazırlamıştır.
Denizcilik yıllarında tuttuğu notlardan hareketle yazmış olduğu Kitab-ı Bahriye isimli eseri de denizcilik literatüründe önemli bir kılavuz niteliğindedir.
Sonraki yıllarda da Osmanlı’nın düzenlemiş olduğu seferlere katılarak önemli başarılar elde etmiş olan Piri Reis ikinci kez çıktığı Mısır seferinde hüzünlü bir sonun başlangıcındaydı. Donanmayı çeşitli nedenlerle seferin son durağı olan Basra’da bırakarak ganimetlerle birlikte Mısır’a gitmesi, Mısır Beylerbeyi Mehmet Paşa tarafından padişaha şikayet edilmesine yol açmış, bunun sonucunda da 80 yaşlarındayken 1554 yılında yargılanarak idam edilmesine neden olmuştur.
Eserleri ve çalışmaları
- Kitab-ı Bahriye: Kitap, denizcilere Akdeniz kıyıları, adaları, geçitleri, boğazları, körfezleri, fırtına halinde nerelere sığınılacağı, limanlara nasıl yaklaşılacağı hakkında bilgiler ve limanlar arasında gitmek için kesin rotalar içerir.
- Piri Reis’in Dünya Haritası: Avrupa ve Afrika’nın batı kıyıları ile Güney Amerika’nın doğu kıyılarını göstermektedir. Bilinen en eski dünya haritası çizimi olarak kabul edilmektedir. Piri Reis, Amerika kıtasını gösteren başka bir haritayı da 1528 yılında çizmiştir.
- Hadikat’ül Bahriye
- Bilad-ül Aminat
- Eşkalname
