Divan Edebiyatı ya da diğer bir adıyla Klasik Türk Edebiyatı islamiyetin etkilerinin edebiyatımıza yansımasıdır. O dönemde şairlerin ve yazarların eserlerinin bir araya toplandığı kitaplara verilen isim Divan olduğundan dolayı, bu döneme Divan Edebiyatı ismi verilmiştir. Ancak bu edebiyat, Saray Edebiyatı, Eski Türk Edebiyatı, Yüksek Zümre Edebiyatı gibi isimlerle de anılmıştır. 11. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar bu edebiyat tarzında eserler görmek mümkündür.
Bu edebiyatın ilk örneklerini daha Türkler Orta Asya’da iken Kutadgu Bilig, Atabet’ül Hakayık, Divan-ı Hikmet gibi eserlerde görebiliriz. Divan edebiyatı her ne kadar nazım (şiir) türünde yoğunlaşsa da nesir (düz yazı) türünde de önemli örneklerini görmek mümkündür.
Divan edebiyatının kaynakları
Divan Edebiyatı’nın ilk zamanlarındaki örnekleri özellikle Fars (İran) edebiyatından oldukça etkilenmiş, İslam Kültürü’nü de içine alarak gelişim göstermiştir. Divan Edebiyatı’nın etkilendiği kültürel kaynakları şu şekilde sıralayabiliriz:
- İslami kurallar ve araştırmalar (Ayet, Hadis, Fıkıh, Tefsir v.b.)
- İslam tarihi (Peygamberimizin hayatı v.b.)
- İran mitolojisi
- Türk tarihi ve kültürü
- Arapça, Farsça edebiyat ögeleri
Divan edebiyatının özellikleri
- 13. Yüzyıl sonları ile 14. Yüzyıl başlarında ilk örneklerini görmeye başladığımız Divan Edebiyatı şehirli, yüksek zümreli aydın insanlara yönelik bir edebiyat türüdür.
- Kendine özgü bir gelenek oluşturmuştur.
- Nazım ağırlıklı olmakla beraber, nesir türünde de örnekleri vardır.
- Şiirde anlam kadar biçimde oldukça önemlidir.
- Divan Edebiyatı’nda dil Osmanlıca’dır.
- Divan Edeiyatı’nda şiirlerin özel başlıkları yoktur. (Mesnevi, Kaside, Gazel gibi tür başlıkları kullanılır.)
- Divan Edebiyatı her açıdan belirli kalıplara tabidir.
- Divan Edebiyatı halktan kopuk bir edebiyattır.
- Divan edebiyatında düzene ve yönetime herhangi bir eleştiri yoktur. Şikayetler genellikle bireysel niteliklidir.
Divan şiirinin özellikleri
- Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
- Genellikle tam ve zengin uyak kullanılmıştır.
- Nazım birimi olarak beyitler kullanılmıştır. Az da olsa dörtlükler de mevcuttur.
- Sanatlı ve ağır bir dille yazılmışlardır.
- Anlam ve söz sanatları kullanmak önemlidir.
- Gazel, mesnevi, kaside ve rubai gibi Arap ve İran edebiyatı nazım şekillerinin yanı sıra Türklere ait olan şarkı ve tuyuğ nazım şekilleri de kullanılmıştır.
- Şiirler konularına göre tevhit, münacat, naat, methiye, fahriye, mersiye, hicviye adlarını almıştır.
- Şairlerin mahlası (takma adı) son beyitlerde yer alır.
- Sanat için sanat anlayışı vardır.
- Bütün güzelliğinden çok parça güzelliğine önem verilmiştir.
